درماندگی آموخته شده

درماندگی آموخته شده، که به عنوان ناتوانی آموخته شده (Learned Helplessness) نیز شناخته می‌شود، یکی از مفاهیم مهم در روانشناسی است که می‌تواند بسیاری از رفتارهای انسان را توضیح دهد. این پدیده به‌ ویژه در شرایطی که افراد بارها با شکست مواجه شده‌اند و احساس می‌کنند هیچ کنترلی بر وضعیت خود ندارند، به‌طور آشکار دیده می‌شود. شناخت و درک عمیق این مفهوم می‌تواند به افراد کمک کند تا دلایل بسیاری از مشکلات و شکست‌های خود را کشف کنند و با آن‌ها مقابله کنند.

تعریف درماندگی آموخته شده

درماندگی آموخته شده مفهومی است که در بزرگسالان، کودکان و حتی حیوانات مشاهده می‌شود. افراد مبتلا به این وضعیت پس از چندین بار شکست یا تجربه ناکامی، به این باور می‌رسند که دیگر نمی‌توانند از شرایط دشوار خود فرار کنند یا تغییری در آن ایجاد کنند. به مرور زمان، این افراد به جای تلاش برای بهبود وضعیت، تسلیم می‌شوند و هیچ تلاشی برای تغییر شرایط نمی‌کنند. حتی اگر فرصتی برای نجات یا موفقیت پیش بیاید، آن‌ها به دلیل تجربیات منفی قبلی به این فرصت‌ها بی‌توجهی می‌کنند و آن‌ها را نادیده می‌گیرند.

این حالت زمانی رخ می‌دهد که فرد یا حیوان چندین بار شکست یا ناکامی را تجربه کرده و به‌ تدریج این باور در او شکل می‌گیرد که قادر به کنترل و تغییر موقعیت نیست. به بیان دیگر، فرد در برابر موقعیت‌های چالش‌برانگیز دست از تلاش می‌کشد و به این نتیجه می‌رسد که هیچ کنترلی بر نتیجه ندارد، حتی اگر شرایط تغییر کند.

آزمایش‌های اثبات درماندگی آموخته شده

در دهه ۱۹۷۰، روانشناسان مارتین سلیگمن و استیون مایر با اجرای یک سری آزمایش‌ها بر روی سگ‌ها، نظریه درماندگی آموخته شده را اثبات کردند. این آزمایش‌ها، اگرچه از دیدگاه امروز غیرانسانی تلقی می‌شوند، اما به نتایج مهمی درباره رفتار انسان‌ها و حیوانات در مواجهه با شرایط غیرقابل کنترل منجر شدند.

در این آزمایش، سگ‌ها در جعبه‌هایی قرار گرفتند که به آن‌ها شوک الکتریکی داده می‌شد. سگ اول اگر به طرف اتاقک دیگر می‌پرید یا کلید قرمزی را فشار می‌داد، شوک قطع می‌شد. سگ دوم هر چقدر تلاش می‌کرد، نمی‌توانست از شوک فرار کند. پس از مدتی، این سگ دیگر تلاش نمی‌کرد و حتی اگر امکان فرار فراهم می‌شد، روی زمین می‌خوابید و شوک را تحمل می‌کرد. این رفتار به عنوان “درماندگی آموخته شده” نام‌گذاری شد.

علاوه بر این آزمایش، تحقیقات دیگری نیز انجام شد تا نشان دهد چگونه عدم کنترل بر شرایط ناخواسته می‌تواند منجر به افسردگی و بی‌انگیزگی شود. به عنوان مثال، در آزمایشی دیگر، گروهی از افراد در محیطی پر سر و صدا قرار گرفتند. نیمی از آن‌ها می‌توانستند با فشار دادن دکمه‌ای، سروصدا را قطع کنند، در حالی که گروه دیگر چنین امکانی نداشتند. جالب اینجاست که افراد گروه اول که احساس کنترل بر شرایط داشتند، عملکرد بهتری نسبت به گروه دوم نشان دادند.

علائم درماندگی آموخته شده

افراد مبتلا به درماندگی آموخته شده معمولاً چندین علائم مشخص دارند که آن‌ها را از دیگران متمایز می‌کند. اگر این علائم را در خود یا اطرافیان مشاهده کردید، ممکن است نیاز باشد به دنبال راهکارهایی برای مقابله با آن باشید:

1. عدم درخواست کمک: این افراد معمولاً از دیگران کمک نمی‌خواهند و احساس می‌کنند هیچ‌کس نمی‌تواند به آن‌ها کمک کند.
2. احساس ناامیدی شدید: این احساس به‌طور دائمی همراه فرد است و حتی با شرایط مثبت نیز به‌سادگی برطرف نمی‌شود.
3. تسلیم سرنوشت: افراد مبتلا به این حالت به سرنوشت باور دارند و فکر می‌کنند تغییر شرایط امکان‌پذیر نیست.
4. بی‌تفاوتی و تلاش نکردن: این افراد به دلیل باور به شکست، دست از تلاش می‌کشند و نسبت به بسیاری از جنبه‌های زندگی بی‌تفاوت می‌شوند.
5. اهمال‌کاری و به تعویق انداختن کارها: این افراد اغلب کارهای خود را به تعویق می‌اندازند یا اصلاً آن‌ها را انجام نمی‌دهند.
6. کاهش عزت‌نفس: به مرور زمان، این افراد به دلیل شکست‌های پی‌درپی، عزت‌نفس خود را از دست می‌دهند و احساس ارزشمندی کمتری می‌کنند.

راهکارهایی برای مقابله با درماندگی آموخته شده

خوشبختانه، راه‌های متعددی برای مقابله با درماندگی آموخته شده وجود دارد. این راهکارها می‌توانند به فرد کمک کنند تا از این وضعیت رها شده و دوباره کنترل زندگی خود را به دست بگیرد. برخی از این راهکارها عبارتند از:

1. مبارزه با افکار منفی: هر زمان که افکار منفی به ذهن شما حمله کردند، خود را با فعالیت‌های مفید و مورد علاقه‌تان مشغول کنید. این کار کمک می‌کند از تکرار الگوهای منفی جلوگیری کنید.
2. کشف ریشه‌های ناتوانی: گاهی اوقات، افراد نمی‌توانند به‌تنهایی ریشه‌های مشکلات خود را کشف کنند. در چنین مواردی، مشاوره با یک متخصص می‌تواند کمک بزرگی باشد.
3. جایگزینی رفتارهای منفی با رفتارهای مثبت: یک لیست از رفتارهای منفی خود تهیه کرده و برای هر یک، یک جایگزین مثبت در نظر بگیرید. به‌تدریج سعی کنید رفتارهای منفی را با رفتارهای مثبت جایگزین کنید.
4. تقویت عزت‌نفس: افزایش عزت‌نفس نقش مهمی در مقابله با درماندگی دارد. تمرینات روزانه برای افزایش عزت‌نفس و باور به خود، می‌تواند به فرد کمک کند از این چرخه منفی خارج شود.
5. تعیین اهداف مشخص: تعیین اهداف روشن و بزرگ می‌تواند به شما انگیزه دهد تا برای بهبود شرایط خود تلاش کنید. هر بار که به یکی از اهداف کوچک‌تر خود می‌رسید، خود را تشویق کنید.
6. حمایت اجتماعی: حمایت از سوی دوستان و خانواده می‌تواند نقش مهمی در مبارزه با این وضعیت داشته باشد. با افرادی که به شما انگیزه می‌دهند، بیشتر وقت بگذرانید.
7. افزایش آگاهی و هوشیاری: یکی از کلیدهای موفقیت در مقابله با درماندگی آموخته شده، آگاهی از شرایط فعلی است. با دقت به موقعیت‌ها و تصمیمات خود فکر کنید تا واکنش‌های بهتری داشته باشید.

جمع‌بندی

درماندگی آموخته شده یک وضعیت روانی پیچیده است که می‌تواند اثرات عمیقی بر زندگی فرد داشته باشد. با این حال، با شناخت علائم و استفاده از راهکارهای مناسب، می‌توان از این حالت خارج شد و دوباره کنترل زندگی را به دست گرفت. مبارزه با افکار منفی، تقویت عزت‌نفس و حمایت از سوی دیگران از جمله اقداماتی است که به افراد کمک می‌کند تا از دام درماندگی آموخته شده رهایی یابند و به موفقیت دست یابند.